Түркістан облысындағы отбасылық құндылықтар: дәстүр мен замана сабақтастығы

Ежелден-ақ бұл өңірде отбасы институты ерекше құрметке ие болып, ұрпақ тәрбиесінің алтын қазығы саналған. Түркістан тек саяси немесе мәдени астана ғана емес, ол – қазақ халқының рухани жадын сақтаушы мекен. Сондықтан мұндағы отбасылық құндылықтарды зерттеу жалпыұлттық деңгейдегі мәнге ие.

Қазақ қоғамындағы отбасы – ұлттың тірегі. «Отан – отбасынан басталады» деген халық даналығы отбасының тек тұрмыстық бірлік емес, мемлекеттіліктің негізі екенін білдіреді. Түркістан жерінде бұл қағида ғасырлар бойы жалғасын тауып, ұрпақтан-ұрпаққа беріліп келген. Әсіресе, салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар арқылы берік отбасылық байланыс қалыптасқан.

Қазіргі кезеңде жаһандану, ақпараттық технологиялар дамуы, урбанизация сияқты құбылыстар жастардың дүниетанымына ықпал етуде. Соған қарамастан, Түркістан облысының халқы ұлттық құндылықтарды сақтап, дәстүрді жаңаша мазмұнда жалғастыруға тырысады. Бұл мақалада біз өңірдегі отбасылық құндылықтардың тарихи негіздерін, дәстүрлі құрылымын, бүгінгі жағдайын және болашағын жан-жақты талдауды мақсат етеміз.

Түркістан өңірінің тарихи-мәдени ерекшеліктері

Түркістан – түркі халықтарының рухани орталығы. Қожа Ахмет Ясауи кесенесі бұл өңірді ислам өркениетімен, түркі мәдениетімен байланыстыратын қасиетті мекенге айналдырды. Жүздеген жылдар бойы Түркістан қазақ хандығының астанасы болып, ел тағдыры шешілген маңызды саяси кеңестердің орталығы болды. Мұндай тарихи оқиғалар отбасылық құндылықтарға да өз ықпалын тигізді.

Ислам дінінің ықпалы. Түркістандағы отбасылық дәстүрлердің басты арқауы – ислам құндылықтары. Неке қию, балаға ат қою, сүндет той, құдалық рәсімдері діни қағидалармен біте қайнасып кеткен. Әсіресе, отбасындағы сыйластық, үлкенге құрмет, кішіге ізет ұғымдары Құран мен хадистердегі өсиеттермен үндес.

Ұрпақ сабақтастығы. Түркістандағы отбасыларда жеті атаға дейінгі туыстық байланыс қатаң сақталған. Бұл дәстүр тек некелік қатынастарды реттеп қана қоймай, туыстық ынтымақты арттырып отырған.

Салт-дәстүрдің байлығы. Бесікке салу, тұсаукесер, қыз ұзату, келін түсіру сияқты салттар осы өңірде әлі күнге дейін кеңінен атқарылады. Әр дәстүрдің астарында жас ұрпаққа берілетін өнеге, тәрбиелік мән жатыр.

Әлеуметтік құрылым. Бұрындары Түркістанда ауылдық қауымдастықтар отбасы мен ру-тайпаға негізделген. Әр отбасының абыройы тек өз тұрмысына емес, бүкіл әулет пен ауылдың беделіне әсер еткен. Сондықтан «ұят болады», «ел не дейді» деген ұстаным жастарды жауапкершілікке тәрбиелеген.