Түркістан облысындағы отбасылық құндылықтар: дәстүр мен заманауи даму үрдістері

Отбасының дәстүрлі рөлі

Қазақ халқы үшін отбасы – тек әлеуметтік институт емес, ол – ұрпақ жалғастығының, адамгершіліктің, ұлттық болмыстың мектебі. Түркістан облысының ауылдық жерлерінде әлі күнге дейін дәстүрлі үлкен отбасы үлгісі сақталған. Мұнда әке – отбасының тірегі, шешім қабылдаушы тұлға болса, ана – шаңырақтың берекесін келтіретін, бала тәрбиесінің негізін қалайтын жан.

Ата-әже тәрбиесінің ықпалы аймақта ерекше. Әсіресе ауылды жерлерде немерелерін ата-әжесі бағып-қағу дәстүрі кең тараған. Бұл балалардың салт-дәстүрді, ұлттық ән-күйді, жыр-дастандарды бойына сіңіріп өсуіне септігін тигізеді.

Қазіргі заманның әсері

Заманауи қоғамдағы жаһандану процесі, урбанизация, ақпараттық технологиялардың дамуы Түркістан облысындағы отбасы құрылымына да өзгеріс әкелуде. Қала халқының көбеюі, жастардың еңбек миграциясы, шетелдік мәдениет ықпалы отбасылық құндылықтарға да әсер етуде.

Жас отбасылардың көпшілігі жеке шаңырақ құруға тырысып, көпбалалы әулеттен бөлек өмір сүруді қалайды. Бұл дәстүрлі “әулеттік өмір салтына” қарағанда өзгеше. Сонымен қатар жастар арасында гендерлік теңдік, ерлі-зайыптылардың бірлескен қаржылық жауапкершілігі, балалардың еркін тәрбиесі секілді заманауи қағидаттар орнығып келеді.

Мемлекеттік деңгейдегі қолдау

Түркістан облысында отбасы институтын қолдау мақсатында мемлекеттік бағдарламалар жүзеге асырылуда. “Әлеуметтік кодекс”, “Балалы отбасыларды қолдау” жобалары аясында аймақтағы көпбалалы және аз қамтылған жанұяларға әлеуметтік жәрдемақылар төленуде.

2024 жылы облыс бойынша 200 мыңнан астам отбасыға атаулы әлеуметтік көмек көрсетілгені туралы облыстық жұмыспен қамтуды үйлестіру басқармасы хабарлады. Әсіресе көпбалалы аналарға тұрғын үй беру, жеңілдетілген ипотекалық бағдарламалар, балаларға тегін қосымша білім беру жобалары іске асырылып жатыр.

Сонымен бірге, Түркістан облысының мектептерінде “Отбасылық тәрбие” факультативтері енгізіліп, оқушыларға ұлттық салт-дәстүр негізінде тәлім-тәрбие беру қолға алынған.

Жаңалықтар мен өзекті оқиғалар

2025 жылдың көктемінде Түркістан қаласында “Отбасы құндылықтары – ұлт болашағы” атты республикалық форум өтті. Онда қоғам қайраткерлері, педагогтар мен психологтар қазіргі отбасының рөлін талқылап, жастардың некеге көзқарасы, ажырасу деңгейі мен бала тәрбиесі туралы мәселелерді көтерді.

Шардара ауданында “Әке мектебі” атты жаңа жоба іске қосылды. Бұл бастама әкелердің бала тәрбиесіне белсене араласуын арттыруға бағытталған. Жоба аясында спорттық жарыстар, әке мен бала арасындағы бірлескен іс-шаралар ұйымдастырылуда.

Созақ ауданында әйелдер кәсіпкерлігін дамыту орталығы ашылып, онда көпбалалы аналарға кәсіпкерлік негіздері үйретілуде. Мұндай шаралар отбасылардың қаржылық тұрақтылығын нығайтуға ықпал етеді.

Ордабасы ауданында мектеп оқушылары арасында “Отбасы – алтын қазынам” атты шығармашылық байқау ұйымдастырылып, жасөспірімдер өз шығармаларында отбасының маңызын дәріптеді.

Әлеуметтік мәселелер

Дегенмен, Түркістан облысында отбасылық құндылықтарға кері әсерін тигізіп отырған факторлар да бар. Соңғы жылдары статистика бойынша аймақтағы ажырасу деңгейі өсіп отыр. Бұған тұрмыстық қиындықтар, жастардың отбасылық өмірге дайын еместігі, миграциялық үрдістер себеп болуда.

Тағы бір өзекті мәселе – балалар тәрбиесіне байланысты. Кейбір ата-аналардың шетелге жұмысқа кетіп, балаларын ата-әжесіне немесе туыстарына қалдыру жағдайлары да кездеседі. Бұл жасөспірімдердің әлеуметтік бейімделуіне әсерін тигізуде.

Діни және рухани құндылықтар

Түркістан – Қазақстанның рухани орталығы. Қожа Ахмет Ясауи кесенесі, тарихи мешіттер мен медреселер отбасы құндылықтарын дәріптеуде маңызды орын алады. Діни басқарманың жергілікті өкілдіктері жастарға арналған дәрістер өткізіп, отбасы құндылықтарын ислам діні тұрғысынан түсіндіруде.

Имамдар мен дінтанушылардың пікірінше, неке – қасиетті құндылық, ал ерлі-зайыптылардың сыйластығы – қоғамдағы тұрақтылықтың кепілі.

Түркістан облысындағы отбасылық құндылықтар – ұлттық болмыстың, мәдени мұраның, рухани дамудың өзегі. Қазіргі заманның әсеріне қарамастан, өңір халқы отбасының мәнін жоймай, керісінше жаңа дәуірге бейімдеуде. Мемлекеттік бағдарламалар, қоғамдық бастамалар мен білім беру жүйесі арқылы отбасы институты нығайып келеді.

Болашақта Түркістан облысында отбасы құндылықтарын дәріптеу бағытындағы бастамалар күшейіп, жастардың ұлттық тәрбиеге негізделген жаңа өмірлік көзқарастары қалыптасатынына сенім мол.

Айта кетелік, бүгін Түркістанда облыстық «Мерейлі отбасы – 2023» ұлттық конкурсы өтті. Елімізде ерекше сипатқа ие болып, дәстүрлі бағытта өткізіліп жатқан конкурс жеңімпаздарын Түркістан облысы әкімінің орынбасары Бейсенбай Тәжібаев құттықтап, жеңімпаздарға облыс әкімі Дархан Сатыбалдының алғыс хатын табыстады.

Жалпы конкурсқа 143 отбасы өтінім берген. Аудан, қалалық деңгейде ұйымдастырылған байқаудың алғашқы кезеңінде 31 отбасы жеңімпаз атанды. Ал бүгін жанұядағы жарасымдылық пен өзіндік қарым-қабілеттерімен ерекшеленіп, ұрпақтар сабақтастығының қайталанбас үлгісін көрсеткен 6 үздік отбасы жүзден жүйрік шығып, «Мерейлі отбасы – 2023» ұлттық конкурсының облыстық кезеңінде топ жарды

Конкурс қорытындысына сәйкес І орынды Абилдаевтар отбасы (Төлеби ауданы), ІІ орынды Айтбаевтар отбасы (Түлкібас ауданы) мен Бейсенбаевтар отбасы (Түркістан қаласы), ІІІ орынды Смайловтар отбасы (Қазығұрт ауданы), Ақжаровтар отбасы (Шардара ауданы), Ергешовтар отбасы (Сарыағаш ауданы) иеленді.

«Мерейлі отбасы» ұлттық конкурсы 10 жылдан бері республикалық деңгейде тұрақты түрде өткізіліп келеді. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев отбасылық құндылықтарды нығайтудың маңыздылығына ерекше назар аударып отырғандығы белгілі. Себебі қазақ халқы үшін отбасы деген қасиетті ұғым, қастерлі құндылық. Адам баласына берілетін тәрбиенің ең негізі осы отбасында қалыптасады. Бұл талайды қанаттандырып, талай адамға алтын бесік болған киелі шаңырақ.