Түркістан облысындағы гендерлік саясат: жетістіктер, бастамалар және жаңа бағыттар

Қазақстан Республикасының «2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасы» аясында Түркістан облысында да бірқатар нақты қадамдар жасалуда. Әйелдердің құқықтарын қорғау, олардың кәсіпкерліктегі, саясаттағы және білім беру жүйесіндегі рөлін арттыруға бағытталған жобалар іске асырылуда. Сонымен қатар, гендерлік зорлық-зомбылықтың алдын алу, отбасылық құндылықтарды қолдау және әлеуметтік әлсіз топтарды қорғау мақсатындағы бастамалар жүйелі түрде жүзеге асуда.

Құқықтық және институционалдық негіз

Гендерлік саясат Қазақстан Конституциясымен, «Ерлер мен әйелдердің тең құқықтары мен тең мүмкіндіктерінің мемлекеттік кепілдіктері туралы» заңымен және ұлттық тұжырымдамамен реттеледі. Түркістан облысы осы құжаттарға сүйене отырып, аймақтық деңгейде әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі комиссияның жұмысын жандандырып келеді.

Комиссия отырыстарында аймақтағы әйелдердің жұмыспен қамтылуы, отбасындағы әлеуметтік тұрақтылық, жастар тәрбиесі, ерте жүктіліктің алдын алу, репродуктивті денсаулық мәселелері тұрақты қаралып отыр. Мұндай үйлестіру жұмыстары облыстық әкімдік пен жергілікті мәслихаттың күн тәртібінде ерекше маңызға ие.

Экономикалық қолдау және әйел кәсіпкерлігінің дамуы

Соңғы жылдары Түркістан облысында әйел кәсіпкерлердің саны айтарлықтай өсті. 2023 жылы 800-ден астам кәсіпкер әйел мемлекеттен 2,3 млрд теңгеге жуық грант пен жеңілдетілген несие алған. 2024 жылғы көрсеткіш бойынша облыстағы кәсіпкерліктің 42%-ы әйелдердің үлесінде.

Әйелдер тек дәстүрлі кәсіп саласында ғана емес, заманауи бағыттарда да белсенділік танытып жүр. Мәселен, цифрлық технология, агроинновациялар, қолөнерді брендке айналдыру, әлеуметтік кәсіпкерлік жобаларда әйелдердің үлесі артуда. Бұл тек экономикалық тұрғыдан ғана емес, әлеуметтік өмірде де олардың белсенді болуына ықпал етеді.

«Әйелдер лидерлігі мектебі», «Әйелдер және инновациялар» көрмесі сияқты жобалар әйелдердің іскерлік қабілетін шыңдауға, жаңа мүмкіндіктерге жол ашуға бағытталған.

Білім беру және кадрлық әлеует

Облыстағы жоғары оқу орындарында білім алушылардың 55%-ын қыздар құрайды. Бұл көрсеткіш — жастар арасындағы гендерлік теңдіктің бір көрінісі. Сонымен қатар, мектеп директорларының 30%-ы әйелдерден тұрады. Бұл да басқару саласында гендерлік теңдіктің күшейіп келе жатқанын аңғартады.

Білім беру жүйесінде қыздардың үлесі артуы — болашақта аймақтағы саясаткерлердің, кәсіпкерлердің, ғалымдардың арасында әйелдердің көп болатынын көрсетеді.

Саяси белсенділік

Облыстық мәслихат депутаттарының 28%-ы әйелдер. Аудандық және қалалық деңгейде бұл көрсеткіш шамамен 35%-ға дейін жеткен. Ауыл әкімдерінің арасында да әйелдердің үлесі жыл сайын артып келеді.

Бұл үрдіс аймақтағы гендерлік саясаттың саяси өмірде де нақты нәтижелер беріп жатқанын көрсетеді. Әйелдер тек сайлаушы ретінде ғана емес, шешім қабылдаушы органның мүшесі ретінде де қоғамға ықпал етіп отыр.

Әлеуметтік қорғау және отбасылық қолдау

2024 жылы Түркістан облысында 400 мыңнан астам бала жәрдемақы алды. Көпбалалы аналарға қосымша әлеуметтік көмек көрсету кеңейтілді. «Балапан» бағдарламасы арқылы мектепке дейінгі мекемелердің желісі ұлғайып, аналардың еңбек нарығына қайта оралуына мүмкіндік жасалды.

Сонымен қатар, Кентау қаласында Отбасын қолдау орталығы ашылды. Мұнда 17 қызметкер жұмыс істейді. Орталықта 25 адамға дейін уақытша тұруға мүмкіндік беретін орын бар. Бұл орталық әйелдер мен балаларға психологиялық, құқықтық және әлеуметтік көмек көрсетумен айналысады.

Гендерлік зорлық-зомбылықтың алдын алу

Облыстағы маңызды жетістіктердің бірі — ЮНФПА ұйымымен бірлескен гендерлік зорлық-зомбылықтың алдын алу жобасы. Бұл жоба Орталық Азияда алғаш рет Түркістан облысында іске қосылды. Жоба аясында арнайы әлеуметтік-психологиялық қызмет жүйесі құрылды.

Сонымен қатар, облыста үш дағдарыс орталығын ашу жоспарланып отыр. Мұнда зорлық-зомбылыққа ұшыраған әйелдер мен балаларға уақытша баспана, психологиялық көмек және заңгерлік кеңес беріледі. БАҚ өкілдері мен әлеуметтік қызметкерлерге арналған семинар-тренингтер өткізіліп, гендерлік зорлық-зомбылық туралы дұрыс ақпарат тарату мәдениеті қалыптастырылуда.

Дәстүр мен қазіргі заманның үйлесімі

Түркістан — тарихы мен мәдениеті бай өңір. Дәстүр мен дін аймақ өмірінде үлкен рөл атқарады. Гендерлік саясатты жүзеге асыру барысында осы дәстүрлерді ескеріп, ұлттық құндылықтармен үйлестіру маңызды.

Мысалы, отбасылық құндылықтарды дәріптейтін жобаларда әйелдердің қоғамдағы рөлін арттыруға бағытталған идеялар дәстүрмен үйлесімді ұсынылады. Бұл тәсіл өңірдегі гендерлік саясаттың тұрақты әрі мәдени тұрғыда қабылдануына ықпал етеді.