Түркістан облысындағы гендерлік саясат: бастамалар және әлеуметтік өзгерістер

Соңғы жылдары Түркістан облысында да бұл бағыттағы жұмыстар жаңа қарқын алып келеді. Мемлекеттік бағдарламалар мен жергілікті бастамалар арқылы әйелдердің әлеуметтік рөлі артып, отбасы институтын нығайту, гендерлік теңдікті қалыптастыру мәселелері күн тәртібінен түскен жоқ.

2024–2025 жылдары аймақтағы білім беру, денсаулық сақтау, әлеуметтік қолдау саласында гендерлік саясатты ілгерілетуге бағытталған бірқатар маңызды өзгерістер орын алды.

Гендерлік саясаттың жалпы бағыттары

Қазақстанда гендерлік саясат 2006 жылы қабылданған «Гендерлік теңдік стратегиясы» негізінде дамып келеді. Бұл құжат ерлер мен әйелдердің қоғам өміріндегі тең мүмкіндіктерін қамтамасыз етуге бағытталған. Түркістан облысы осы стратегияны жүзеге асыруда белсенді өңірлердің бірі саналады.

Жалпы алғанда, гендерлік саясат үш негізгі бағытқа сүйенеді:

Әйелдердің экономикалық белсенділігін арттыру – кәсіпкерлікке қолдау, жеңілдетілген несие беру, жұмыспен қамту орталықтары арқылы жаңа мамандықтарға үйрету.

Әйелдердің әлеуметтік мәртебесін көтеру – білім алу, кәсіби даму, шешім қабылдау процестеріне қатысу мүмкіндіктерін кеңейту.

Әйелдердің құқықтарын қорғау және тұрмыстық зорлық-зомбылықпен күрес – құқықтық қорғау шараларын күшейту, әлеуметтік орталықтар ашу, психологиялық көмек көрсету.

Түркістан облысындағы гендерлік саясаттың қазіргі жағдайы

Әйелдердің экономикадағы үлесі

2025 жылдың басындағы статистикаға сәйкес, Түркістан облысында әйелдердің 49%-ы еңбек нарығында белсенді. Олардың басым бөлігі білім беру, денсаулық сақтау, қызмет көрсету саласында еңбек етеді.

2024 жылы облыстағы шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің 41%-ын әйелдер басқарып отырғаны ресми түрде хабарланды. Бұл көрсеткіш Қазақстандағы орташа деңгейден жоғары.

Жаңалықтарда жиі айтылып жүргендей, Түркістан қаласында және облыстың өзге де аудандарында әйелдер кәсіпкерлігін қолдауға арналған «Әйелдерге арналған бизнес-инкубатор» жобасы іске қосылды. Бұл жоба аясында жүздеген әйел өз кәсібін ашып, мемлекеттен қайтарымсыз грантқа ие болды.

Білім беру және әйелдердің көшбасшылық рөлі

Облыстағы жоғары оқу орындарында қыздардың үлесі 55%-дан асады. Бұл – гендерлік теңдіктің оң көрсеткіштерінің бірі.

2024 жылы Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінде «Әйелдер көшбасшылығы мектебі» ашылды. Мұнда студент қыздарға саясаттану, экономика, құқық саласында қосымша тренингтер өткізіліп, болашақта басшылық қызметтерге араласуға жағдай жасалуда.

Әлеуметтік қорғау және тұрмыстық зорлықпен күрес

Тұрмыстық зорлық-зомбылық мәселесі Қазақстанның барлық өңірі сияқты Түркістан облысында да өзекті. Соңғы мәлімет бойынша, 2024 жылы облыста осындай фактілердің азаюына байланысты арнайы әлеуметтік орталықтар жұмысы күшейтілді.

Түркістан қаласында «Дағдарыс орталығы» жұмыс істейді. Бұл орталық әйелдерге және балаларға уақытша баспана, психологиялық көмек, заңгерлік кеңес береді. Облыс әкімдігі мен үкіметтік емес ұйымдар бірлесіп, тұрғындар арасында түсіндіру жұмыстарын жүйелі жүргізіп отыр.

2025 жылдың қаңтарында Түркістан облыстық полиция департаменті тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы жаңа «Қауіпсіз отбасы» жобасын жариялады. Бұл бастама шеңберінде полиция қызметкерлері мен психологтар ауылдарға шығып, әйелдер мен жастарға түсіндіру жұмыстарын жүргізуде.

Әйелдердің саясаттағы рөлі

Соңғы жылдары облыстық және қалалық мәслихаттарға сайланған әйелдердің үлесі артып келеді. 2023 жылғы мәслихат сайлауының нәтижесінде Түркістан облыстық мәслихат депутаттарының 30%-ын әйелдер құрады.

2024 жылы ҚР Президенті жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссияның аймақтық филиалы Түркістанда жаңа кеңсе ашып, облыстағы әйелдер мәселесін шешуге белсенді араласа бастады.

Жаңалықтар мен соңғы бастамалар

2024 жылдың сәуірі – Түркістанда «Гендерлік теңдік – қоғамның тұрақты дамуының кепілі» атты халықаралық форум өтті. Форумға Қазақстан, Өзбекстан және Қырғызстаннан сарапшылар қатысып, өңірлік ынтымақтастық аясында әйелдердің рөлін талқылады.

2024 жылдың маусымы – Жетісай ауданында көпбалалы аналарға арналған кәсіпкерлік курстары іске қосылды. Бұл жоба аясында 300-ден астам әйел тігін, кондитерлік іс, қолөнер саласында білім алды.

2024 жылдың қазаны – Кентау қаласында қыз балаларға арналған «STEM-білім беру орталығы» ашылды. Мұнда қыздар IT, инженерия, робототехника саласында оқуға мүмкіндік алды.

2025 жылдың қаңтары – Түркістан облысы әкімдігі «Әйелдер мен қыздардың құқығын қорғау жылын» жариялап, арнайы іс-шаралар жоспарын бекітті.

2025 жылдың ақпаны – Сарыағаш ауданында тұрмыстық зорлық құрбандарына арналған жаңа әлеуметтік баспана ашылды. Мұнда бір мезетте 50-ге жуық адам паналай алады.

Қоғамдық пікір және сарапшылар бағасы

Әлеуметтанушылардың пікірінше, Түркістан облысында әйелдердің қоғамдағы рөлі жылдан-жылға артып келеді. Бұл құбылыстың бірнеше себебі бар:

Мемлекеттік бағдарламалар арқылы әйелдер кәсіпкерлігіне қолдау артуы;

Жастар арасында білім алуға ұмтылған қыздардың көбеюі;

Әйелдердің саясаттағы үлесінің өсімі;

Тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы күрестің жүйелі жүргізілуі.

Жергілікті сарапшылар гендерлік саясаттың ауылдық жерлерде әлі де баяу жүріп жатқанын атап өтеді. Әсіресе ауыл әйелдерінің ақпаратқа қолжетімділігі, заңдық сауаттылығы әлі де жеткіліксіз.

Болашақтағы жоспарлар

2025–2030 жылдарға арналған аймақтық даму стратегиясында Түркістан облысы әйелдердің қоғамдық өмірге белсенді қатысуына ерекше назар аудармақ.

Басты мақсаттар:

Әйелдердің кәсіпкерлік саласындағы үлесін 50%-ға жеткізу;

Мәслихаттардағы әйелдер үлесін 35%-дан асыру;

Тұрмыстық зорлық фактілерін 2 есеге қысқарту;

Қыз балаларды STEM-білім беру бағдарламаларына кеңінен тарту.

Түркістан облысындағы гендерлік саясат қазіргі таңда қарқынды даму кезеңінде. Жаңадан іске қосылған жобалар, білім беру орталықтары, кәсіпкерлік бағдарламалары мен әлеуметтік қорғау шаралары әйелдердің өмір сапасын арттыруға ықпал етіп отыр.

Әйелдердің экономикадағы, саясаттағы және қоғамдағы белсенділігі өскен сайын өңірдің де әлеуметтік-экономикалық дамуы жаңа деңгейге көтерілері анық. Гендерлік теңдікті қамтамасыз ету – тек әйелдер үшін ғана емес, бүкіл қоғам үшін маңызды міндет.

2024 жылғы ақпаратқа сәйкес, Отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасында: «Мемлекеттік саяси қызметшілер құрамында әйелдердің өкілдік етуі саласында оң серпін жоқ. Жұмыс істейтін 728 мемлекеттік саяси қызметшінің 65-і немесе 8,9 %-ы әйелдер. Қазақстан Республикасы Үкіметінің құрамындағы әйелдердің үлесі 9 %-ды құрайды. Ал, Испания мен Финляндияда Үкімет мүшелерінің 60 %-дан астамы әйелдер» делінген.

Жергілікті (аумақтық) атқарушы органдардағы басшы лауазымдарда әйелдердің өкілдік етуінде үлкен өзгерістер байқалмайды. Облыс әкімі лауазымындағы әйелдердің үлесі − 5,9 % (17 облыстың 1-уі). Барлық
17 өңірде әйел әкім орынбасарларының үлесі 9,3 %-ды құрайды. Облыстар, астана, республикалық маңызы бар қалалар әкімдерінің және олардың бірінші орынбасарларының жалпы құрамында әйелдер 9,5 %-ды құрап отыр.

Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша мемлекет қатысатын компаниялардың басшы органдарында әйелдер үлесін кезең-кезеңімен 30 %-ға дейін арттыру бойынша жұмыс жүргізіліп жатқанын атап өткен жөн.

Бүгінде Түркістан облысы  халық саны жағынан еліміздегі көшбасшы өңір. Тиісінше көп балалы аналар саны жағынан да ел бойынша алдыңғы орында. Өңірдегі аналар тек отбасының ұйытқысы ғана болып қоймай, қоғамның барлық саласында жемісті еңбек етіп келеді. Әсіресе, кәсіпкерлік, бизнес саласындағы ханымдардың үлесі жыл санап артуда.

Түркістан облысында әйелдер қауымы барлық салада белсенділік танытуда. Облыс көлемінде шамамен 213 мыңнан астам кәсіпкер бар.  Оның 68 мыңы – қыз-келіншектер. Яғни шағын және орта кәсіпкерліктің 31%-ында іскер ханымдар  басшылық жасап отыр.